>> 24 lipca 2010 r. - otwarcie Oleckiej Izby Historycznej

Podczas obchodów jubileuszu miasta nad Legą rozpoczęła działalność Olecka Izba Historyczna. Zainaugurowała ją wystawa 450 lat Olecka. Ekspozycja ukazuje poprzez dokumenty, zdjęcia, archiwalia i przedmioty kultury materialnej najważniejsze wydarzenia w dziejach miasta, począwszy od pradziejów ziemi oleckiej po współczesność. O zamierzchłej przeszłości świadczą zabytki archeologiczne oraz bogaty zbiór monet, z których najstarsze pochodzą z czasów rzymskich. Nad Legę trafiali także kupcy arabscy, ale obowiązujące monety zawsze bite były przez kolejnych książąt pruskich.
Najistotniejszymi obiektami na wystawie są, prezentowane poprzez kopie, pierwsze dokumenty związane z powstaniem miasta. Należą do nich: akt sprzedaży z 22 grudnia 1559 roku 10 włók ziemi sołtysowi-zasadźcy Adamowi Woynowskiemu, który sprowadził osadników, pierwszych mieszkańców mającego powstać miasta oraz pierwsza i ostatnia strona przywileju lokacyjnego, wydanego dla miasta 1 stycznia 1560 roku.
Powstającemu nad rzeką Legą miastu Marggrabowa towarzyszyła od początku nazwa „Oletzko” i „Olecko” – takie miano nosił zbudowany tam zamek oraz pobliskie jeziora: Jezioro Oletzko Wielkie i Jezioro Oletzko Małe. Nazwy te można odnaleźć na prezentowanych na wystawie mapach. O tym, że ziemie mazurskie zasiedlone były przed wiekami polskimi osadnikami z Mazowsza świadczy między innymi to, że posługiwali się językiem polskim, niezależnie od wyznawanej religii i przynależności państwowej. W takim języku modlili się o wybawienie od napoleońskiego zagrożenia mieszkańcy Świętajna. Po polsku pisane są także „Edykta i patenta”, czyli przepisy postępowania dla powiatów pruskich i litewskich z 1725 roku, a dotyczące najbardziej prozaicznych czynności codziennych, jak obchodzenie się z mięsem, sadzenie drzew, wydobywanie miodu. Po polsku, chociaż służące ewangelickiej modlitwie, pisane były mazurskie modlitewniki, tzw. kancjonały; w takim języku wydawano też religijne pismo „Mazur”, skierowane do mieszkańców Prus Wschodnich.
W końcu XIX wieku pojawiła się w mieście nad Legą kolej żelazna, w pierwszej dekadzie XX wieku – kolej wąskotorowa. Obie zmieniły oblicze tej ziemi – otworzyły ją na świat, połączyły gospodarczo z Rzeszą Niemiecką, ułatwiły handel z Polską. O tęsknotach i związkach z polskością, a jednocześnie o skomplikowanych relacjach narodowościowych, których doświadczali mieszkańcy Olecka, świadczy życie, twórczość i działalność urodzonego w mieście nad Legą Jana Karola Sembrzyckiego (1856–1919). Na wystawie pokazano dokument przez niego podpisany, a także poświęcone mu opracowanie.
Do historii politycznej Mazur należy plebiscyt przeprowadzony 11 lipca 1920 roku. Upamiętniała go specjalna publikacja. O wygranej Niemiec miała przypominać kamienna rotunda, wokół której założono w latach 20. XX wieku imponujący kompleks sportowo-rekreacyjny. Na ekspozycji znalazła się pocztówka z rysunkiem planowanego pomnika oraz geodezyjny wyrys okolicznych działek, które pod jego budowę wykupiono. O tym, że wciąż w Treuburgu mieszkali potomkowie dawnych osadników świadczą nazwiska właścicieli miejscowych firm oraz pracowicie odtworzone drzewo genealogiczne rodu Boguszewskich z Babek koło Olecka.
Obraz miasta ukazany jest na wystawie poprzez pocztówki. Drukowane od końca XIX wieku dają świadectwo zmian, jakie w nim zachodziły. Nowe budowle, reklamy miejscowych firm (np. browaru), ważne wydarzenia (zniszczenia spowodowane pierwszą wojną światową, ale i śnieg, który spadł w... maju) znalazły na nich swoje odbicie.
Dramat drugiej wojny światowej uświadamiają: dokument o porozumieniu zawartym we wrześniu 1939 roku przez wojska niemieckie i rosyjskie w sprawie przebiegu lokalnych granic, listy mieszkanki Suwałk zesłanej do Olecka na przymusowe roboty oraz kopia rozkazu ewakuacji mieszkańców powiatu oleckiego z 22 października 1944 roku.
Olecko w styczniu 1945 roku to miasto bardzo zniszczone, w którym życie odradzało się z trudem. Jeszcze na pocztówkach i zdjęciach z lat 60. XX wieku widoczne są ruiny i puste place tam, gdzie niegdyś stały zasobne kamienice. Pierwsi osadnicy przybywali z Suwalszczyzny, zza Buga, z Wilna i jego okolic oraz podgrodzieńskich wsi; wracano do Polski z zesłania w głąb Związku Radzieckiego oraz Niemiec. Dotychczasowych mieszkańców pozostało niewielu. Zajmowano domy, mieszkania, odbudowywano infrastrukturę – między innymi tak ważną dla funkcjonowania miasta kolej, zaprowadzono ponownie elektryczność, gaz, wodę. Powstawały urzędy, szkoły, szpital. Ustalono nazwę miasta, które początkowo pojawiało się na mapach jako Marggrabowa. Źródłem wiedzy o pierwszych latach w Olecku są raporty urzędowe, dokumenty osiedleńcze i indywidualne mieszkańców (przydziały, nadania, zaświadczenia), wycinki prasowe z lat 40. i późniejszych.
Olecko rozwijało się w rytmie wyznaczonym przez historię. Lata osiemdziesiąte to trudny czas kolejek, stanu wojennego, zabiegów o zmiany w życiu politycznym, gospodarczym i społecznym. Zdjęcia, plakaty, odezwy, kartki na żywność i benzynę, listy internowanych, pierwsza wolnościowa prasa oddają atmosferę tamtej dekady. Pierwsze wolne wybory w 1989 i 1990 roku zapoczątkowały zmiany. Zbudowano kościół na wzgórzu w parku miejskim na miejscu zniszczonej w 1944 roku ewangelickiej świątyni. Przystąpiono do rozbudowy szpitala powiatowego. Powstawały nowe firmy, zmieniały się dotychczas funkcjonujące. Trwały, jak Spółdzielnia Mieszkaniowa, dawne instytucje i organizacje.
O życiu miasta, jego ambicjach, przeżyciach mieszkańców, ich losach świadczą stawiane pomniki, wybijane medale, odznaczenia, przejawy życia kulturalnego: przedstawienia, grupy teatralne, muzyczne, literackie, ale także twórczość rodzimych artystów, np. Ernsta Jägera (1880–1954), Grażyny Dobreńko czy badania historyczne i naukowe z różnych dziedzin.
Pokazane na wystawie eksponaty, wymieniono je tylko częściowo, pochodzą ze zbiorów muzeów, instytucji oraz osób prywatnych. Wiele dokumentów lub ich kopii dotyczących historii Olecka zgromadzono w Opladen, w miejskim archiwum. Wciąż trwają dalsze badania nad dziejami Mazur. Powstanie Oleckiej Izby Historycznej pozwoli częściej przypominać o historii miasta, losach oraz dorobku jego mieszkańców.
Eliza Ptaszyńska
kustosz Oleckiej Izby Historycznej

galeria