O Szyrmie w Wikipedii...


O Szyrmie na portalu wiedzy onet.pl...

Hufiec Olecko ma bohatera

O nadaniu imienia czytaj tutaj

Władysław Chojnacki, Jan Dąbrowski

Wiosną 1966 roku Polskie Radio zorganizowało dorocznym zwyczajem konkurs dla słuchaczy zagranicznych. Konkurs ten opracowany w siedmiu językach, w tym również w języku angielskim, obejmował sześć pytań dotyczących spraw historycznych i geograficznych Polski. Bezbłędna odpowiedź już na trzy pytania uprawniała do wzięcia udziału w losowaniu nagród. Pierwszą nagrodę w tym konkursie zdobył młody Anglik Francis Lach Szyrma, który odpowiedział bezbłędnie na wszystkie pytania. Nagrodą był przyjazd i dziesięciodniowy pobyt w Polsce.
Osoba laureata konkursu nie była obca redakcji programów angielskich Polskiego Radia. Od 1960 roku Francis Lach Szyrma brał udział w sześciu kolejnych konkursach w języku angielskim i zdobył w tych konkursach nagrody. Dziękując za nie wspomniał w liście, iż dowiedział się od swych dwu ciotecznych babek, iż rodzina jego jest pochodzenia polskiego. „Jesteśmy Brytyjczykami i nikt z rodziny nie mówi po polsku. Jedynie co nam zostało po polskim przodku to nazwisko".
Redakcja angielska Polskiego Radia podtrzymywała korespondencję z młodym entuzjastą polskości, wysyłała mu wydawnictwa o Polsce w języku angielskim,, otrzymując w zamian dowody coraz większego zainteresowania tego Brytyjczyka polskim pochodzeniem, chęci uczenia się języka polskiego i pogłębiania wiadomości o Polsce.
Nawiązane w ten sposób stosunki z młodym Lachem Szyrmą pozwoliły ustalić, iż jest on rzeczywiście w prostej linii w piątym pokoleniu potomkiem Krystyna Lacha Szyrmy, czynnego działacza emigracji polskiej w Anglii po powstaniu listopadowym.
Wiadomość ta stała się dla niego silnym bodźcem do ściślejszego związania się z Ojczyzną prapradziadka. Rozpoczął więc naukę języka polskiego oraz starania o kilkumiesięczny wyjazd do Polski. W 1971 roku zostały one uwieńczone pomyślnym skutkiem i Lach Szyrmą otrzymał, pracę w Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie w zakresie swej specjalności. Praca niniejsza poświęcona osobie Krystyna Lacha Szyrmy składa się z dwóch odrębnych części. Pierwsza napisana przez Władysława Chojnackiego. zawiera życiorys tego syna ziemi mazurskiej, o którym mylnie sądzono, że pochodził ze wschodnich ziem Polski. Życiorys ten uwzględnia jego pochodzenie, dzieciństwo i młodość spędzoną na nauce w Królewcu i studiach w Wilnie, następnie przebieg jego pierwszej samodzielnej pracy jako guwernera u księcia Czartoryskiego i przełomowy dlań wyjazd do Anglii. Po powrocie do kraju Lach Szyrmą otrzymał katedrę filozofii na Uniwersytecie Warszawskim i został wykładowcą jeżyka i literatury angielskiej w Instytucie Politechnicznym. Odtąd losy jego połączyły się nierozerwalnie z losami Warszawy, której nurt patriotyczny znalazł w nim wielkiego entuzjastą. Entuzjazm ten objawił się szczególnie z chwilą wybuchu powstania listopadowego, kiedy to profesor Lach Szyrmą samorzutnie utworzył Gwardię Narodową, złożoną z 1200 studentów, i został jej dowódcą, otrzymując nominację na pułkownika. Upadek powstania zmusił go do udania się na emigrację, przy czym wybrał Anglię. Tu początkowo został opiekunem i powiernikiem polskich tułaczy, a następnie jakby ambasadorem nie istniejącego państwa polskiego wśród angielskiego społeczeństwa.
Druga, część tej pracy napisana przez Jana Dąbrowskiego jest poświęcona twórczości pisarskiej i publicystycznej Lacha Szyrmy, pioniera polsko-angielskich stosunków kulturalnych.
Pierwszą pracą Szyrmy w dziedzinie zbliżenia tych narodów były »Letters on Poland«, drukowane w 1823 roku w Edynburgu, w których Szyrmą przedstawił angielskiemu czytelnikowi dzieje kultury polskiej na szerszym tle kultury słowiańskiej. Po powrocie do kraju zapoznał czytelnika polskiego w trzytomowej książce «Anglia i Szkocja» (Warszawa 1828) z historią, cywilizacją materialną i kulturą angielską. Książka ta, napisana w formie „przypomnień z podróży", wzbudziła tak wielkie zainteresowanie, że w niespełna dwa lata cały jej nakład został wyprzedany.
Na emigracji w Anglii poświęcił się Lach Szyrmą organizowaniu pomocy dla swych rodaków zarówno na terenie Literackiego Towarzystwa Przyjaciół Polski, którego był polskim sekretarzem, jak również przez organizowanie samodzielnych imprez, z których dochód przeznaczony był na rzecz uchodźców polskich. Świadczenie tych patriotycznych usług ułatwiał mu fakt, iż Lach Szyrmą znalazł się w Anglii to kręgu politycznych i towarzyskich wpływów księcia Adama Czartoryskiego. Odrębną dziedziną jego działalności kulturalnej były tłumaczenia książek polskich na język angielski -oraz akcja publicystyczna w wielu angielskich czasopismach.
W swoich artykułach przedstawiał czytelnikowi angielskiemu sprawy związane z Polską, przeciwstawiając się różnym kłamliwym wiadomościom inspirowanym przez zaborców. Wreszcie jako korespondent „Czasu” i „Gazety Warszawskiej” informował rzetelnie czytelników polskich o wszystkim, co się dzieje w Anglii.
Działalność literacka Krystyna Lacha Szyrmy znalazła oddźwięk w pracach jego syna, Władysława Sommerville Lacha Szyrmy, duchownego anglikańskiego, amatora archeologa, pisarza i założyciela wielkiej rodziny brytyjskiej Szyrmów, rozsianej po całym świecie i żyjącej do czasów obecnych.
Autorzy niniejszej pracy nie mieli bezpośredniego wglądu do zagranicznych archiwów, a zwłaszcza do spuścizny po Krystynie Lachu Szyrmie przechowywanej u jego potomków, i nie mogli również w pełni wykorzystać krajowych zbiorów archiwalnych. Z tych powodów zrezygnowali z monograficznego opracowania biografii Lacha Szyrmy, ograniczając się do szkicowego potraktowania tej postaci, w oparciu o jego i innych korespondencję, pamiętniki, przemówienia, artykuły itp., cytowane tu we fragmentach dość obficie, aby czytelnik sam mógł sobie wyrobić o nim opinię.
Praca niniejsza wiele zawdzięcza panu Francisowi Lach Szyrmie i autorzy serdecznie mu dziękują za mikrofilmy i fotokopie dokumentów rodzinnych, przechowywanych u pani Alice Mary Lach Szyrmy, dokumentów z archiwów państwowych i prywatnych, akt metrykalnych, nekrologu) z gazet angielskich itp. Umieszczona po stronie 128 tablica genealogiczna anielskich potomków Krystyna Lacha Szyrmy także została opracowana przez pana Francisa. Panu Prezesowi Towarzystwa Przyjaciół Mazur i Warmii w Londynie, Henrykowi Archutowskiemu, dziękujemy za pokrycie znacznej części kosztów sporządzenia odbitek wymienionych dokumentów oraz pośredniczenie to przysłaniu ich do kraju.
Ponadto dziękujemy Pani doc. dr Helenie Hleb-Koszańskiej za udostępnienie wypisów z korespondencji Lacha Szyrmy z Onacewiczem i Pani dr Barbarze Konarskiej z Warszawy za przeprowadzenie kwerendy dotyczącej Krystyna Lacha Szyrmy w Bibliotece Polskiej w Paryżu, a Pani mgr Wandzie Stummer za udostępnienie nam części materiałów zebranych do pracy o Londyńskim Literackim Towarzystwie Przyjaciół Polski.
Szczególne słowa podziękowania należą się Panu prof. Stanisławowi Helsztyńskiemu za łaskawe przejrzenie części anglistycznej niniejszej książki, jak również za przetłumaczenie niektórych poetyckich fragmentów tekstu, a Panu prof. Eugeniuszowi Sawrymowiczowi za łaskawe udostępnienie listów Leonarda Niedźwieckiego oraz za wszechstronna pomoc przy ich wykorzystaniu.

[Źródło: Władysław Chojnacki, Jan Dąbrowski: „Krystyn Lach Szyrma. Syn Ziemi Mazurskiej”, Pojezierze, Olsztyn 1971]

LACH SZYRMA KRYSTYN

- etnograf, literat, filozof, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, urodził się w 1790 roku w rodzinie chłopskiej w Wojnasach. Po ukończeniu szkoły elementarnej w Wieliczkach kontynuował naukę w gimnazjum królewieckim i na studiach uniwersyteckich w Wilnie, gdzie przyjął drugi człon nazwiska „Szyrma”.
Po ukończeniu studiów pracował jako wychowawca bratanka księcia Adama Czartoryskiego. któremu towarzyszył w podróży do Anglii i Szkocji, gdzie studiował filozofię i ekonomię. W 1824 roku otrzymał katedrę filozofii na Uniwersytecie Warszawskim i przyjęty został do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk.
Po upadku powstania listopadowego, w którym dowodził gwardią akademicką i dosłużył się stopnia pułkownika. Lach Szyrma udał się na emigrację do Anglii. Był wybitnym działaczem stronnictwa konserwatywnego na emigracji i znanym publicystą, usiłującym przybliżyć angielskim czytelnikom kulturę polską w swych artykuł ach ogłaszanych na lamach „Timesa”.
Zmarł w 1866 roku i pochowany został na cmentarzu w Stoke. Krystyn Lach Szyrma przywiązany był do swoich stron rodzinnych. Odwiedzał Wojnasy wielokrotnie, nazywając je z czułością „kolebką rodzinną”. Utrzymywał korespondencję z bratankiem z Wojnasów, który informował swego stryja jeszcze w 1854 roku o zmianach, jakie zachodziły na Mazurach. Jest rzeczą znamienną, że korespondencję tę kontynuował jeszcze po śmierci Lacha Szyrmy jego syn Władysław, wychowany na emigracji w duchu angielskim, pochodzący z drugiego małżeństwa ojca z Sarą Somerville, córką kapitana Wojennej Marynarki Królewskiej. Charakterystycznym rysem ideowym tego rodowitego Mazura był patriotyzm, któremu najpełniejszy wyraz dał w „Pamiętniku mego życia”, stanowiącym rodzaj testamentu. Przetłumaczył też na język angielski „Księgi Narodu Polskiego i Pielgrzymstwa Polskiego”, a w swoich rozważaniach na temat kolonizacji polskiej w Prusach Książęcych wyprzedził na wiele lat Wojciecha Kętrzyńskiego, dowodząc przekonująco, jak duży był wkład osadników polskich w rozwój gospodarczy tej krainy.

[Źródło: Ryszard Demby, „Abecadlo Oleckie”, Wyd. „Libra”, Olecko 2005.

Krystyn Lach Szyrma. Syn Ziemi Mazurskiej

W latach 1835—1840 w „British and Foreign Review" ukazały się następujące opracowania Lacha Szyrmy: State and prospect of Poland (Obecny stan i widoki Polski). The Poles and the Czar (Polacy i Car). The Polish war of independence 1830—1831 (Polska wojna o niepodległość). Russian system of education (Rosyjski system wychowania). Church and State: The Russo-Greek Church (Stosunki kościoła z rządem: rosyjsko-grecka religia). The court and governement of Russia (Dwór i rząd rosyjski).
Po wstąpieniu w związki małżeńskie z Sara Somervil-le, Lach Szyrma opuścił Londyn i zamieszkał w Devon-port. Tu właśnie Szyrma wznowił ożywioną działalność publicystyczną zarówno z potrzeby aktywności w życiu publicznym, jak i dla poprawienia budżetu. Nawiązywał dawne kontakty z pismami londyńskimi z „Timesem" na czele i pisywał artykuły do pism prowincjonalnych. Za swoją specjalność uważał sprawy polskie i sprawy Europy wschodniej, lecz zapotrzebowanie na artykuły o tej tematyce zależało od ogólnej sytuacji politycznej. Sprawy polskie w miarę upływu czasu od powstania traciły na swej aktualności, a wzrost znaczenia politycznego Rosji na wschodzie nakazywał rządowi angielskiemu ostrożność i unikanie konfliktów. Dopiero zbliżanie się wojny krym-skiej i sama wojna ożywiły zainteresowanie angielskiej opinii publicznej sprawami wschodnimi.
Z tego okresu pochodzi także działalność odczytowa Szyrmy. Na posiedzeniu Grona Historycznego Londyńskiego 21 maja 1842 roku odczytał on obszerną mowę w rocznicę śmierci Juliana Ursyna Niemcewicza, wydrukowaną w tymże roku w Paryżu.
W następnym roku uczcił trzechsetną rocznicę śmierci Kopernika, i zarazem opublikowanie dzieła tego wielkiego Polaka, mową wygłoszoną po angielsku na uroczystym posiedzeniu Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski w Londynie. W odczycie Szyrma przedstawił istotę odkryć astronomicznych Kopernika, znaczenie jego prac naukowych dla świata, środowisko Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w szczególności zgromadził nowe dowody uzasadniające w sposób niewątpliwy polskość Kopernika, nie tylko przez urodzenie, ale i przez więzy z ówczesną kulturą polską. Uzasadnienie polskiego pochodzenia Kopernika przedstawił Szyrma już dawniej w swych Letters on Poland (patrz List IV, Nota). Po odczycie dr Worthington wygłosił improwizację do pułkownika Lacha Szyr- my*
Odczyt ten drukowano w „Foreign and Colonial Revue” w 1843 roku pod tytułem Copernicus and his native Land — and address delivered at the annual meating of fhe Polish Association on the occasion of the Three Hundredth Aniversary of the Copernican System — by Colonel Lach Szyrma, Phil. dr Professor of moral philosophy at the University of Warsaw, Member of the Philomatic Society etc. etc. Impromtu by the Rev. Dr. Worthington — to Col. Lach-Szyrma.
Natomiast w języku polskim ukazał się on w 1873 roku pod tytułem: Kopernik i jego ojczyzna — artykuł Krystyna Lacha Szyrmy, tłumaczenie z angielskiego (Erazma Rykaczewskiego) *, odbitka z Kopernikanów w 12 egzemplarzach, Gniezno, drukiem J. B. Langiego 1873. Improwizacja Dr. Worthingtona do pik Lacha Szyrmy powiedziana po przeczytaniu przez niego Pisma o Koperniku na posiedzeniu Literackiego Towarzystwa Przyjaciół Polski.
W latach 1844—1846 na łamach „New Quaterly Re-view" ukazały się następujące artykuły: Copernicus and his native land (Kopernik i jego ojczyzna) The book of the proscribed (Księgi zakazane banitów, mianowicie Niemcewicza, Kustina, Dołgorukiego), The Yatican and the Gabinet of St. Petersburg (Watykan i Gabinet Petersburski: O poselstwach moskiewskich do Rzymu i prześladowaniu wiary katolickiej w Polsce), Poland and Slavonia (Polska i Słowiańszczyzna. Uwagi statystyczne o ludności i literaturze), Russian Laws and White Slavery (Rosyjskie prawa i niewola białej ludności. Rozbiór dzieł pod tymi tytułami), The Gypsics in Europa and Asia (Cyganie w Europie i Azji. Rozbiór dzieł niemieckiego autora dr. Potta). Present aspect of Eastern Europę (Teraźniejszy stan wschodniej Europy — Rozbiór pism Lacroix, kapitana Heningsena i Gotwina).
W sprawozdaniach Grona Londyńskiego znajduje się rękopis obszernego artykułu Lacha Szyrmy pt.: O ucisku i prześladowaniu religii rzymsko-katolickiej w Polsce. Cała publicystyczna i propagandowa działalność Szyrmy miała niezmienny cel informowania Anglików o sprawach polskich.
Niezależnie od tej działalności, Szyrma nieustannie informował Polaków o sprawach angielskich; był niemal stałym współpracownikiem krakowskiego „Czasu" i autorem wielu artykułów drukowanych w dodatku miesięcznym do tego pisma, który ukazywał się w formie książki.
W okresie od 1856 do 1860 roku ukazały się w dodatku do „Czasu" następujące artykuły Szyrmy: O zbrodniczych dzieciach Anglii (1856), Uniwersytet Oxfordzki, Ułamek z podróży (1858), Urywek z dziejów alchemii w XVI wieku (1859), Ostatnie posiedzenie Stowarzyszenia Brytanskiego w Oxfordzie (1860), Sir John Bowring o Chinach (1860), O wygaśnięciu i przygodach starodawnych familii angielskich, szkockich i irlandzkich (1860).
Oprócz tego pojawiły się w tym samym wydawnictwie dwa utwory, stanowiące próbę poetyckiej twórczości przekładowej Lacha Szyrmy z literatury angielskiej. Były to: poemat Śpiew Hayawaty Henryka Longfellowa (1856) i Dziecię. Okonora, czyli kochanek krwawy, wczesnoromantyczna ballada, oparta na starożytnych wątkach z dziejów Irlandii, Tomasza Campbella (1858).
Korespondencje do „Czasu" trwały do wybuchu powstania .styczniowego. Krystyn Lach Szyrma tak w działalności publicystycznej, jak i w całej działalności na emigracji nie tracił z oczu swej roli rzecznika stosunków polsko-angielskich.
W artykule O alchemii drukowanym w 1860 roku pisał wyraźnie: „Czytając dzieła pisarzy angielskich, często napotyka się miejsca dowodzące wielorakich stosunków, jakie dawniej istniały między Polską a Anglią. O istnieniu związków politycznych i handlowych dowodzą liczne świadectwa w pismach historycznych angielskich; starożytna Polska bowiem ważne wtenczas zajmując miejsce w składzie politycznym Europy, nie mogła być łatwo pomijaną przez dziejopisarzy. Prócz pism drukowanych, na trafia się też o niej wiele zabytków nie drukowanych, korespondencji, aktów publicznych i raportów, jakie poselstwa angielskie wówczas rządowi swojemu z Polski przesyłały o wewnętrznym jej stanie, oświacie, handlu, a które dokumenta przechowywane są starannie w archiwum rządowym State Paper Office, w Muzeum brytanskim i po różnych bibliotekach. Najwięcej jest ich z XVI i XVII wieku, kiedy Polska dotykając północy Morza Bałtyckiego prowadziła handel z Gdańska, z Elbląga i Rygi z całym Zachodem. Ale krom tych związków handlowych zwanych materialnemi z Anglią, Polska miała z nią również intelektualne, religijne i naukowe". W ostatnich latach życia Krystyn Lach Szyrma napisał Pamiętnik mego życia wydany w 1873 roku w Londynie. Pamiętnik ma do pewnego stopnia znaczenie symbolu — testamentu, gdyż według świadectw współczesnych Szyrtma zmarł nagle przy biurku w swej bibliotece, mając przed oczyma kartę jakiegoś rękopisu, może właśnie tego Pamiętnika. Na szczególną uwagę zasługuje przedmowa do niego, wydrukowana przed tekstem w języku polskim, angielskim i francuskim. Można uważać ją za klamrę spinającą całą działalność publiczną tego syna ziemi mazurskiej, wielkiego patrioty polskiego i pioniera polsko-angielskich stosunków kulturalnych.

[Źródło: Władysław Chojnacki, Jan Dąbrowski: „Krystyn Lach Szyrma. Syn Ziemi Mazurskiej”, Pojezierze, Olsztyn 1971]